Η λογοτεχνία ως γνωστικό αντικείμενο

Περιγραφή:

Το πρώτιστο έργο της φιλολογικής επιστήμης είναι η κατά το εφικτό πλήρης και έγκυρη διαπιστωτική μελέτη της λογοτεχνίας· και το κέντρο της μελέτης αυτής συνίσταται στην πράξη της ερμηνείας, στην υποχρέωση μιας υπεύθυνης απάντησης στο ζήτημα της ερμηνευτικής αντικειμενικότητας και στη συναφή και λογικά υποχρεωτική πράξη της θεωρίας της λογοτεχνίας. Η ευρύτατη ανανεωτική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στους τομείς αυτούς προπαντός κατά την τελευταία πεντηκονταετία ήταν αναγκαία και οπωσδήποτε επωφελής. Ο δομισμός αποτέλεσε μια χρήσιμη εξέλιξη μεθοδικότερης και διαφωτιστικότερης ανάλυσης των κειμένων, αλλά και αποκάλυψε τα όρια των δυνατοτήτων του, που αποδεικνύουν ότι δεν μπορεί να αποτελέσει επαρκές σύστημα κατανόησης της λογοτεχνίας. Η αποφασιστικότερη σύλληψη του φαινομένου της διακειμενικότητας προσέφερε μεγαλύτερη συνοχή και ταυτόχρονα διεύρυνση στη συγκριτική φιλολογία, αλλά η υπερεκτίμησή του υπονομεύει την επίγνωση της ισχύος και της σημασίας του "προσωπικού" ανεπανάληπτου κάθε λογοτεχνικής πράξης. Ο θορυβώδης άνεμος των ακραίων και εύκολων σχετικιστικών εισηγήσεων (αέναη και εκ προοιμίου "αποδόμηση") έχει από καιρό κοπάσει, γιατί δεν μπορούσε να αντέξει στον σοβαρό κριτικό έλεγχο (είτε τον διατυπωμένο είτε τον διαρκώς εννοούμενο) . Η κρισιμότερη αδυναμία της γενικής αυτής γνωσιοθεωρητικής πρότασης είναι ότι από ένα σημείο και πέρα παύει να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της διαλεκτικής σκέψης - ενώ είναι αδύνατον να αιτιολογήσει την παύση. Αλλά και η τυχόν επιστροφή σε αφελείς θετικιστικές βεβαιότητες θα αποτελούσε σφάλμα ισοδύναμο τώρα με τον φρενήρη σχετικισμό (που πάντως συνέβαλε σε κάποιες μερικώς επαρκέστερες θεωρητικές και -χαρακτηριστικά λιγότερες- πρακτικές διερευνήσεις). Μία κριτική σύνθεση του ενεργού και πολύτιμου προηγούμενου κληροδοτήματος των λογοτεχνικών σπουδών με τις σημαντικές νεοτερικές κατακτήσεις (και -μόνο- με ό,τι συνιστά εύλογη μετανεοτερική "υποψία") ορίζει σήμερα τη μείζονα προοπτική της φιλολογίας· και, φυσικά, αυτό το ωριμότερο επίτευγμα υφίσταται ήδη στα έργα που είχαν αποφύγει τις αδυναμίες τόσο των παραδοσιακών όσο και των διάδοχων τάσεων. Διαφορετικές είναι οι λογικές βάσεις του προβλήματος της αξιολογικής αντικειμενικότητας (καίριου διαχρονικού ερωτήματος της καθαυτό κριτικής της λογοτεχνίας) και του βαθμού της σχετικότητάς της. Αλλά η αναπόφευκτη μερική συνάρτηση (όχι σύμπτωση) ερμηνείας, αξιολόγησης και θεωρίας της λογοτεχνίας επιδικάζει την εξέτασή του τελικά και πάλι στην αρμοδιότητα της φιλολογικής επιστήμης, έστω και αν κατά προτεραιότητα το δικό της έργο δεν είναι το "πρακτικά" αξιολογικό. Επομένως, ευρύτερα πια σε σχέση με το κεντρικό έργο της επιστήμης αυτής, το άρτιο έργο της είναι (αλληλένδετα): το εκδοτικό, το περιγραφικό, το ιστορικό, το ερμηνευτικό και το καθολικά θεωρητικό.