Κωνσταντίνος Θεοτόκης

Περιγραφή:

Στοχοθετώντας τη λογοτεχνική προαίρεση του βιβλίου του, ο Φίλιππος Φιλίππου είναι σαφής: "Αναζητώ το χαμένο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, αυτό που δεν διακρίνεται στις φωτογραφίες, δεν ανιχνεύεται στα βιβλία του, δεν σκιαγραφείται στα άρθρα που γράφτηκαν γι' αυτόν". Και πράγματι. Αυτό που εύστοχα συλλαμβάνει και αναδεικνύει ο συγγραφέας είναι η τεκμηριωμένη πεποίθηση πως τη ζωή του Κωνσταντίνου Θεοτόκη διέπουν και κατατρύχουν δύο μεγάλες αντινομίες. Η πρώτη: Ο Θεοτόκης διαψεύδει με τον βίο και τις πράξεις του όσα η αριστοκρατική του καταγωγή τού είχε ενδεχομένως προδιαγράψει. Φίλεργο, χαρισματικό και προικισμένο παιδί, πολυτάλαντος νέος και πολλά υποσχόμενος επιστήμονας, ο Θεοτόκης μεγαλώνει σε συνθήκες ικανές να του εξασφαλίσουν ένα απολύτως θωρακισμένο, απρόσβλητο στο συναίσθημα, σχεδόν ιδιωτικό, "εγώ". Και όμως. Το παιδί αυτό έμελλε να ενηλικιωθεί και να διανύσει τη σύντομη ζωή του ως ταπεινός "σκλάβος του πάθους"· δέσμιος της αγάπης του για δύο γυναίκες που θα του μετατρέψουν την αστική κοινωνική ορθότητα της "βαθιάς φιλίας" σε σαρκοβόρο, επώδυνο και εν πολλοίς ανεκδήλωτο έρωτα. Για τον Κερκυραίο αριστοκράτη, η επαφή με τον πραγματικό κόσμο αποδεικνύεται βίαιη και του επιφυλάττει μοιραία "λάθη" που του καθορίζουν τη ζωή. Εύλογα ο Φιλίππου αναρωτιέται (με ουδέτερο αξιολογικό φορτίο), "πώς αυτός ο ευπατρίδης (...) αφέθηκε να πιαστεί στην τανάλια του έρωτα". Αντινομία δεύτερη: ο παραχαϊδεμένος και καλομαθημένος βλαστός της μεγαλοαστικής οικογένειας των Θεοτόκηδων, το "μεγαλωμένο με περιφρόνηση για το πλήθος" παιδί, το επηρμένο αρχοντόπουλο, ο νέος με τις εστέτ σπουδές και τη συντηρητική καλλιέργεια, θα ασπαστεί τελικά τις ιδέες ενός άδολου σοσιαλισμού και θα αφιερώσει τη ζωή του στους αδύνατους και τους καταφρονημένους· σε εκείνους τους χωρικούς που κάποτε τους "τρόμαζε για να διασκεδάζει με τον φόβο τους". Ορθώς, και πάλι, ο Φιλίππου εκλαμβάνει τον Θεοτόκη ως έναν ιδιότυπο "σοσιαλιστή πρίγκιπα". Το κέρδος για τον αναγνώστη είναι σπουδαίο. Διότι γνωρίζει ή ανακαλύπτει τον Θεοτόκη όχι μέσα από μια ψυχρή φιλολογική ή βιογραφική αποτίμηση, αλλά μέσα από τα γνήσια συστατικά του ανθρώπου. Τις καταβολές και τις παραστάσεις, τα παιδικά χρόνια και τα σχολεία, τους γονείς και τις παρέες, τους έρωτες και τις απογοητεύσεις. Τα συστατικά που εν τέλει γεννούν και τη λογοτεχνία καί τις αποτιμήσεις της. Η έρευνα του Φιλίππου -επιμελής και εργώδης- δεν φορτώνει το κείμενο με άχρηστες πληροφορίες, ούτε βιάζει τη ροή της διήγησης. Ο συγγραφέας επιστρατεύει τη φαντασία μόνο όταν τα βιογραφικά στοιχεία αδυνατούν να παράσχουν λύσεις. Αλλά και σε αυτές τις περιπτώσεις δεν πρόκειται για αυθαίρετες επινοήσεις, αλλά για μετρημένες και ορθολογικές εικασίες που συνεισφέρουν έντιμα σ' αυτό το ατμοσφαιρικό βιογραφικό δοκίμιο. Η γραφή του, τέλος, πιστεύουμε πως είναι προικισμένη με το γοητευτικό χάρισμα του μέτρου.